Nabycie trudnej wierzytelności nie podlega VAT – wyrok NSA

Nabycie trudnej wierzytelności nie podlega opodatkowaniu podatkiem VAT. Od czynności tej należy pobrać 1% PCC liczony od umownej ceny wierzytelności - wyrok NSA z 3 listopada 2022 r., sygn. III FSK 1042/21.

Stan faktyczny

Spółka zamierza nabywać wierzytelności, które dotyczyć będą roszczeń odszkodowawczych, przede wszystkim majątkowych, transportowych i zdrowotnych. Nabywane wierzytelności będą wymagalne w dacie ich nabycia. Transakcje będą zawierane głównie z osobami fizycznymi, ale możliwe są sporadyczne transakcje zakupu wierzytelności od przedsiębiorcy. Nabycie wierzytelności będzie następować w drodze umowy sprzedaży, na podstawie której będzie dochodziło do cesji wierzytelności. Cena wierzytelności będzie ustalona poniżej jej wartości nominalnej i uzależniona będzie od ryzyka oraz ewentualnych kosztów odzyskania odszkodowań od ubezpieczycieli. Cesja podpisana przez spółkę z cedentem (pierwotnym wierzycielem) będzie miała charakter definitywny, cedent pozbędzie się prawa do dysponowania tą wierzytelnością, nie będzie już mógł sam dochodzić odszkodowania i nie będzie możliwe zwrotne przeniesienie nabytych wierzytelności. 

Spółka zakupi wierzytelność na własne ryzyko i we własnym imieniu. Uzyskane w wyniku windykacji pieniądze będą wpływały wyłącznie na jej rzecz i na jej konto. Cena zakupu wierzytelności nie będzie zawierać żadnych innych świadczeń na rzecz zbywcy poza ceną nabycia wierzytelności. 

Spółka złożyła wniosek o wydanie interpretacji podatkowej, pytając, czy ustalona w umowie cena wierzytelności podlega opodatkowaniu podatkiem VAT czy PCC. Zdaniem spółki nie wchodzi tu w grę VAT, a więc spółka powinna odprowadzić 1% PCC.

Stanowisko organu interpretującego

Organ uznał stanowisko spółki za nieprawidłowe. Jego zdaniem spółka świadczy usługę na rzecz cedentów (zbywców wierzytelności), a skoro tak, to czynność podlega opodatkowaniu na podstawie art. 8 ust. 1 ustawy o VAT. 

Stanowisko WSA

Sąd uwzględnił skargę spółki i interpretację uchylił. Przypomniał, że utrwalona linia orzecznicza wyłącza spod regulacji VAT nabycie wierzytelności trudnej. Nie mamy tu bowiem do czynienia ze zobowiązaniem się przez usługodawcę do ściągnięcia długu w zamian za wynagrodzenie. 

Stanowisko NSA

Sąd oddalił skargę kasacyjną organu, podkreślając, że warunkiem koniecznym dla uznania czynności za usługę, czyli czynność opodatkowaną na podstawie przepisów VAT, jest istnienie takiej relacji, w której jeden podmiot świadczy usługę na rzecz drugiego, a ten drugi za nią płaci. Takiej relacji w rozpatrywanej sytuacji nie ma. Samo nabycie wierzytelności prowadzi wyłącznie do zmiany osoby wierzyciela i wstąpienia nabywcy – cesjonariusza w miejsce zbywcy – cedenta i zapłaty ceny (niższej od wartości nominalnej). Spółka jako nabywca wierzytelności nie zobowiązuje się przecież wobec zbywcy (pierwotnego wierzyciela) do ściągnięcia długu w zamian za wynagrodzenie.

Od redakcji

VAT albo PCC. Ta alternatywa pojawia się w kontekście umów sprzedaży i umów pożyczki. Trzeba wiedzieć, że jest to alternatywa rozłączna, a więc konkretna czynność nie może podlegać obu tym podatkom. Ze względu na takie, a nie inne brzmienie przepisów (art. 2 pkt 4 ustawy o PCC) przy rozpatrywaniu tej kwestii należy najpierw zadać sobie pytanie, czy czynność podlega opodatkowaniu podatkiem VAT i dopiero wtedy, gdy nie podlega, ustalać, czy podlega pod PCC. Ten w miarę jeszcze prosty schemat komplikuje się przy transakcjach dotyczących nieruchomości oraz udziałów i akcji spółek, bo w tym zakresie PCC pobierany jest także od czynności podlegającej VAT, ale z VAT zwolnionej. Ta komplikacja nie dotyczy jednak przedstawianej tu sytuacji.

Jak widać, organy podatkowe skłonne są twierdzić, że nabycie trudnej wierzytelności jest opodatkowane VAT. Z jednej strony można się takiemu stanowisku nie dziwić, bo przecież 23% (VAT) to więcej niż 1% (PCC). Z drugiej jednak strony trzeba dostrzec, że spory dotyczące alternatywy VAT albo PCC, faktycznie prowadzone przez jakiś czas w przypadkach nabywania wierzytelności, zostały już ponad 10 lat temu przesądzone w orzecznictwie sądów administracyjnych na rzecz PCC. Organy podatkowe nie powinny ignorować jednolitego orzecznictwa sądów sprawujących kontrolę nad decyzjami podatkowymi. Choćby z tego względu, że my wszyscy płacimy za niepotrzebne spory sądowe. Według obecnego orzecznictwa spółka nie mogła sprawy przegrać i zapewniamy, że każdy, kto znajdzie się w takiej samej sytuacji, może liczyć na ostateczne przesądzenie sprawy na rzecz PCC.

Krzysztof Janczukowicz

doktor prawa, nauczyciel akademicki i radca prawny, specjalizuje się w prawie podatkowym i karnym